Eindelijk scheiding tussen Kerk en Staat?
(08-06-2017)
"Libera Chiesa in libero Stato (Een vrije Kerk in een vrije Staat)," is een beroemde (van oorsprong Franse) uitspraak die Camillo Benso, graaf van Cavour, één van de grondleggers van de Italiaanse natie, met graagte in de mond nam. Toen de Italianen de paus eerst zijn staat en later zijn stad afpakten, raakte het kersverse koninkrijk tientallen jaren verwikkeld in een heftige ruzie met de Kerk. Aan die frictie kwam pas een einde met het verdrag dat dictator Benito Mussolini in 1929 met de Kerk sloot. Daarmee begon een lange periode van invloed van het Vaticaan op vooral de binnenlandse politiek en de sociale wetgeving van Italië.
En dat hebben de Italianen gemerkt. Na een bruisende fase van modernisering in de jaren 70, toen kort na elkaar echtscheiding en abortus bij wet werden toegestaan, lag de sociale wetgeving decennialang stil. De Rooms-Katholieke Kerk had dan wel bakzeil gehaald bij de poging om per referendum deze gruwelwetten weer af te schaffen - vooral de Italiaanse vrouwen stemden massaal tegen afschaffing - maar in de daaropvolgende jaren werden alle middelen ingezet om Italië te behoeden voor nog meer duivels modernisme.
In Italië is de Kerk namelijk alom vertegenwoordigd. In de gezondheidszorg met ziekenhuizen, in het onderwijs met scholen en universiteiten en op alle niveaus van sociale zorg (immigrantenopvang, armoedebestrijding, opvang drugsverslaafden en ga zo maar door). De Italiaanse overheid maakt dankbaar gebruik van al deze voorzieningen. In ruil voor invloed uiteraard. Want de katholieke stem telt. Zelfs nu nog. Naar schatting kan de Kerk zo'n 8 à 9% van de stemmen sturen. Politici deden daarom hun best een wit voetje te halen bij de talrijke Italiaanse bisschoppen en kardinalen. Totdat de outsider Bergoglio in maart 2013 tot paus werd gekozen.
Paus Franciscus wil niet dat zijn bisschoppen en kardinalen aan politiek doen. Hij houdt niet van machtsgeile carrièregeestelijken. Hij wil actieve pastors die barmhartigheid tonen en hun armen openspreiden voor iedereen. Met zijn benoemingen verlegt hij langzaam maar zeker de accenten binnen veel landelijke bisschoppenconferenties. Waren de Italiaanse bisschoppen onder vroeger kardinaal Ruini (zie hieronder met toenmalig premier Silvio Berlusconi) en later zijn opvolger Bagnasco goed voor veel politiek gekonkel, met de pas benoemde kardinaal Bassetti van Perugia heeft de paus een man naar zijn hart neergezet. Een eenvoudige maar daadkrachtige herder die naar zijn schapen ruikt.
Sinds de komst van deze paus kan er opeens veel meer. Ex-premier Matteo Renzi rook zijn kans en slaagde erin om een heus homohuwelijk door het parlement te loodsen. Het heet wel niet zo en er ontbreekt iets fundamenteels aan, zoals de automatische adoptie van het kind van de partner, maar verder is het gewoon een huwelijk. In de media en in de volksmond heeft men het over "trouwen" en niet over het "afsluiten van een samenlevingscontract." Het is exemplarisch dat de paus zijn steun niet openlijk uitsprak voor een door katholieke organisaties georganiseerde demonstratie in Rome tegen dit homohuwelijk.
Ook ligt er in het parlement een wetsvoorstel klaar voor de invoering van een medische wilsverklaring. Iets waar velen vanuit de samenleving om vroegen na de tragische lijdensweg van Eluana Englaro, een jonge vrouw die na 17 jaar coma onder veel commotie in 2009 eindelijk stierf. In 2009 was iedere vorm van zelfbeschikking over medisch handelen volstrekt uit den boze en bereidden katholieke politici zelfs een wetsvoorstel voor dat euthanasie en alles wat daarop mocht lijken ten strengste moest verbieden. Nu is het onderwerp bespreekbaar en hebben termen als "kwaliteit van leven" en "waardig sterven" hun intrede gedaan in het Italiaanse publieke debat.
Een nieuwe generatie politici lijkt veel minder onder de indruk van de oude machtspositie van de Kerk. Matteo Renzi is zelf praktiserend katholiek, maar lijkt zijn geloofsovertuiging buiten zijn politieke programma te houden. De Vijfsterrenbeweging heeft het nooit over katholieke standpunten en zelfs Berlusconi houdt over het onderwerp Kerk stijf de kaken op elkaar. Zijn veroordeling plus taakstraf en lichtzinnige reputatie hebben hem duidelijk minder populair gemaakt in kerkelijke kringen.
Kerk en Staat lijken steeds meer los te raken van elkaar. Het feit dat dit na meer dan anderhalve eeuw tot stand komt door toedoen van een paus, is bijna een wonder te noemen. Als Cavour dit zou hebben geweten, tolde hij vast van verbazing rond in zijn graf.
