De butler heeft het gedaan. Maar wie zit erachter?

(29-09-2012)

Vandaag is in het Vaticaan het proces begonnen tegen Paolo Gabriele, de voormalige maggiordomo (vrij vertaald: butler) van paus Benedictus XVI die beschuldigd wordt van de diefstal van geheime documenten. En van het doorspelen van die documenten aan een journalist die ze opnam in een lijvig boekwerk over malversaties en corruptie binnen het Vaticaan. Vatileaks was geboren.

Alle publiciteit rond het boek leidde tot de arrestatie van Gabriele en van een computerspecialist die ook binnen het Vaticaan werkte. Vervolgens gaf de paus opdracht tot een diepgravend onderzoek dat uitgevoerd werd door drie hoogbejaarde kardinalen. Hoogbejaard (d.w.z. ouder dan 80), want dan mogen ze niet meestemmen bij een eventueel Conclaaf en hebben dus, is het idee, geen dubbele agenda's.

De wereldpers staat er bij met rode oortjes. Buiten de rechtszaal dan wel, want ook al is dit officieel en "openbaar proces," in werkelijkheid mag slechts een handjevol Italiaanse en buitenlandse journalisten van kranten en persagentschappen bij de zittingen aanwezig zijn. Naar we begrijpen, worden ze bij toerbeurt gewisseld. TV en radio mogen er helemaal niet in. En de aanwezige journalisten is streng verboden om geluidsopnames te maken, te fotograferen of zelfs maar te twitteren. Hoewel ik al meer dan tien jaar officieel geaccrediteerd ben bij het Perskantoor van de Heilige Stoel, heb ik niet eens geprobeerd een aanvraag in te dienen. Ik troost me maar met de gedachte dat zij die binnen zitten waarschijnlijk weinig wijzer zullen worden dan zij die buiten moeten blijven.

Het wordt weer een woest spannend, typisch Vaticaans mysterie, waarbij alle echt belangrijke zaken niet naar buiten zullen komen. En daarom is er alle ruimte voor speculatie.

Neem Paolo Gabriele. Een 46-jarige, diep gelovige en volgens de beschrijvingen vrij simpele en onzekere man. Hij heeft bekend en berouw getoond. Hij zegt te hebben gehandeld om "kwaad en corruptie' binnen de Kerk aan het licht te brengen. Omdat de paus daarvan in onwetendheid werd gehouden. Hij deed het uit liefde voor paus en Kerk dus. Maar het is glashelder dat Gabriele alleen maar de boodschapper (of het doorgeefluikje) was en niet het brein achter het lekken van documenten. Hij heeft nota bene zelf verklaard dat er wel twintig mensen bij betrokken waren. En niet slechts die andere verdachte die vandaag ook terechtstond, de mysterieuze computerspecialist die op het kantoor werkte van de Staatssecretaris (eerste minister) kardinaal Tarcisio Bertone. Mysterieus, want we weten wel zijn naam, Claudio Sciarpelletti, maar niet hoe hij eruit ziet. Vanochtend was hij niet aanwezig. En is er besloten dat hij een apart proces krijgt, omdat zijn vergrijp veel minder ernstig is dan dat van Gabriele.

Of omdat Sciarpelletti veel intelligenter is dan Gabriele en werkzaam was op het kantoor van Bertone, de rechterhand van Benedictus? De machtige kardinaal die binnen de Romeinse Curie (het ambtenarenapparaat in Rome) erg slecht ligt? Volgens veel Vaticaanwatchers is Bertone namelijk het echte probleem. Met zijn eigengereide manier van besturen heeft hij veel vijanden gemaakt. Uit de documenten in het boek blijkt dat hij een monseigneur die probeerde de Vaticaanse financiën op orde te brengen heeft laten wegpromoveren. Heel wat illustere collega's zouden hem graag zien vertrekken en zouden graag willen dat de Curie minder gedomineerd werd door kardinalen en andere hoge heren die niet tot de Italiaanse "clan" behoren.

Ik kan me dan ook niet aan de indruk onttrekken dat de intitiatiefnemers van Vatileaks veel hoger gezocht moeten worden. Dat sommigen van hen zelfs vermeld staan in het dikke onderzoeksrapport dat de commissie van drie kardinalen persoonlijk aan de paus heeft overhandigd. In één enkel exemplaar dat niemand maar dan ook niemand anders dan de paus mag zien. Het is veelzeggend dat de rechters vandaag het verzoek van Gabriele's advocaat om dat rapport bij dit proces te betrekken hebben afgewezen. Het blijft top secret.

Het is dus zaak om de komende tijd in de gaten te houden welke beslissingen Benedictus neemt. Wie er binnen en buiten de Curie opeens wordt overgeplaatst, weggepromoveerd of stilletjes met pensioen gestuurd. Want voor het oog van de wereld zal zich de komende week het proces tegen de butler afspelen. Compleet met getuigen (onder wie Don Georg Gänswein, de privésecretaris van de paus) en een snel vonnis mogelijk al aanstaande zaterdag. Maar verborgen voor de journalisten en slechts waarneembaar voor diep ingevoerde watchers zal, vermoed ik, langzaam blijken waar de echte verantwoordelijken zaten. Of het Vaticaanse muren zullen zo dik blijken dat we het nooit te weten komen. En dat zou niet de eerste keer zijn.